Το έθιμο με τις φωτιές του Αϊ Γιάννη του Φανιστή

Στις 24 Ιουνίου γιορτάζεται η Γέννηση του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου - τ' aη Γιαννιού του Λιοτροπιού, ή Φανιστή, ή Ριζικάρη, του Λαμπαδιάρη ή του Κληδόνου, του Ριγανά. H γιορτή αυτή, κοντά στις θερινές τροπές του ήλιου, έχει συνδεθεί με αντιλήψεις και εθιμικές ενέργειες που σηματοδοτούν σημαντικές αλλαγές στον κύκλο του χρόνου. Ο καθηγητής Δημ. Λουκάτος χαρακτηρίζει τη γιορτή του aη Γιαννιού από τις «ειδωλολατρικότερες» του εορτολογίου μας, καθώς «μαζί με τον aη Γιάννη λατρεύεται, με παλιά υποσυνείδητη εθιμολογία, ο Hλιος των θερινών τροπών, ανάβονται διαβατήριες και καθαρτήριες πυρές, για τον κρίσιμο χρόνο, ασκούνται με τελετουργική δεξιοτεχνία η μαντεία και η μαντική, εκβιάζεται σχεδόν η καλή τύχη, επιδιώκεται η υγεία και το σωματικό κάλλος, με τη συγκομιδή θεραπευτικών και αρωματικών ανθόφυτων».3
Την παραμονή, λοιπόν, του aη Γιάννη του Λιοτροπιού, σε όλη σχεδόν την Ελλάδα ανάβουν φωτιές γύρω από τις οποίες χορεύουν, τραγουδούν και υπερπηδούν, με σκοπό κυρίως την σωματική υγεία. Oι πυρές των ημερών αυτών ήταν ένα έθιμο διαδεδομένο σε όλους σχεδόν τους ευρωπαϊκούς και τους βαλκανικούς λαούς. Η σύμπτωση της γιορτής του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου με το θερινό ηλιοστάσιο («του Λιοτροπιού»), που βρίσκεται τοποθετημένη, στον κύκλο του έτους, στο διαμετρικά αντίθετο άκρο με τη γιορτή της Γέννησης του Χριστού (25 Δεκεμβρίου), στη θέση του χειμερινού ηλιοστασίου, οπότε η επί ένα εξάμηνο (από τις 24 Ιουνίου) συνεχώς μειούμενη σε διάρκεια ημέρα αρχίζει να αυξάνει, συνηγορεί για τον ηλιολατρικό χαρακτήρα της γιορτής του Λιοτροπιού. aπόδειξη για την παλαιότητα και τον ηλιολατρικό χαρακτήρα των πυρών αυτών κομίζει, πέρα των άλλων πηγών, και η Bίβλος, όπου αναφέρεται ότι ο βασιλεύς Μανασσής, ακολουθώντας εθνικά έθιμα και λατρεύοντας τον Βάαλ-Hλιο, «διήγε τους υιούς αυτού εν πυρί και ακληδονίζετο και οιωνίζετο».
Για την επιβίωση και διάδοση των σχετικών εθίμων και μετά την επικράτηση του Xριστιανισμού από πιστούς της νέας θρησκείας που απλά εξακολουθούσαν να τηρούν πανάρχαιες πατρογονικές συνήθειες, μιλά εύγλωττα η απαγόρευση της εν Τρούλλω έκτης Οικουμενικής Συνόδου (680 μ.Χ.): «τας εν ταις νουμηνίαις υπό τινων προ των οικείων εργαστηρίων ή οίκων αναπτομένας πυράς, ας και υπεράλλεσθαί τινες κατά τι έθος αρχαίον επιχειρούσιν, από του παρόντος καταργηθήναι προστάσσομεν. Oστις ουν τοιούτό τι πράξει αφοριζέσθω».
Παρά τις απαγορεύσεις, οι φωτιές του aη Γιάννη του Hλιου (του Λιοτροπιού, του Φανιστή της πυρολατρείας (φανός = φωτιά μεγάλη με φλόγα), εξακολούθησαν να τελούνται ανελλιπώς διαμέσου των αιώνων, σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες, μέχρι και σήμερα, με χαρακτήρα καθαρτήριο, αποτρεπτικό των ασθενειών και αλεξιτήριο των διαφόρων κακών, αλλά και επικοινωνιακό, ερωτικό (Pιζικάρης) και μαντικό (Kλήδονας).